Grandpa Knut and Grandma Emma photographed in the 40s. So cool people! (click to enlarge)
My grandfather, Knut Løkling, worked in the 1930s and 40s with Olav "Laffen" Lefdal from Nordfjordeid.
Laffen was an enthusiastic and highly respected fjord horse- and cattle salesman at that time. A line of work that was very important in the pre-tractor era.
I never got to discuss this career with grandpa. But luckily Jarle Hammer interviewed grandpa about this, and included his story in the book about Laffen; "Mitt liv med fjordhesten".
For those of you who read Norwegian, I have included grandpas words below. The story is about how Laffen and his companions transported horses, cattle, hens, pigs - and alcohol! - by ship all the way to Finnmark. Just before, during and after World War II. The ship in the picture below, "Borgund" was used when grandpa was "caught in the worst storm he had ever experienced":
Bestefar Knut Løkling sine minner om dyretransport langs kysten på 30-40-talet
(Gjengitt frå boka "Mitt liv med fjordhesten" (side 59-64), etter løyve frå forfattar Jarle Hammer)
"Knut Løkling, som var dreng hos Laffen i desse åra, hugsar krøtterlastene slik: På desse etterkrigsturane var det ofte eit syndens spetakkel. Vi frakta hest og kyr og gris og sau og høner i skjønn forening. Det likna mest av alt ei Noas ark. Du kan no førestille deg sjølv, seier han. Ein gong hadde vi 30 hestar, 70 kyr og dertil sauer, gris og høns. Det var ikkje akkurat enkelt ombord. Merrane sparka like i lukekarmen, dei stod ræv i ræv og spente aldeles satanistisk før sjøgangen fekk kurert dei. Unghestar som knapt nok var temde, og nyss kastrerte hingstar som ennå bar faktene frå velmaktsdagane. Dei var ikkje billege når dei lukta merr. Og griseskriken skar ein stakkar i øyra. Dei spela opp ein frykteleg jazz. Hønene flaksa så fjøra fauk.
Det var i ordets rette forstand livsfarleg å oppholde seg i rommet. Vi måtte fire oss ned gjennom lukta og balansere på dyreryggane med høyballar og vassbøtter når vi fôra og brynnte. Ein mann stod oppe og sende ned luka, medan den andre balanserte rundt med livskiten som innsats nede i rommet. Ein fekk ikkje vere kviafull, vanføtt og redd noko i den businessen.
Men når vi hadde passert Sildagapet, runda Gamla og gjett Stadhavet i vold, stod dei fleste nokså slukøyrte og spake som lam. Dei mest sjøsterke fekk i alle fall balansert kjæta av seg på Hustadvika utfor Kristiansund. Der er det aldri livlaust under føtene om han er blank som eit nybona stovegolv. Dyr blir sjøsjuke på jomfruturen akkurat som skårungen.
Men også det baud på problem. For når kvalmen tok dei, ville dyra legge seg ned. Er du skikkeleg sjøsjuk, løfter du ikkje ein finger om så nokon vil hive deg ombord. Du veit kor det er.
Vi måtte passe på at kyrne ikkje la seg. Trangt som dei stod, var det lett for at dei trakka jura sine forderva. Då var det slaktepris. Å halde 70 sjøkranke kyr på føtene var ikkje nokon silkejobb. Sveitten dreiv. Det var heitt under dekket må vite, - sommarsdag måtte vi rigge opp eit segl i bakerste lukekarmen så det bles frisk luft ned i rommet.
Etter ei tid under slik transport vart dei medgjerlege. Det var fine dagar òg. Når veret var bra, låg vi og sola oss på høyballane framme på bakken. Pressa høyballar for turen tok vi ombord i Trondheim.
Oftast kjøpte vi opp dyr ettersom vi seig nordover. Eingong tok vi ombord 60 einsfarga sunnmørsgråkoller frå Valldal. Dølahest til skiferbrota i Alta tok vi ombord på Åndalsnes, i Kristiansund og Trondheim for det meste. Vi starta sjeldan å selje før vi kom til Brønnøysund.
Dei fleste var selde på førehand. Over telefonen, eller folk tinga frå tur til tur. Laffen hadde mange kontaktmenn i Nord-Norge, handelsmenn og poståpnarar. Det var på butikken og postkontoret folk pratast før i tida. Desse kontaktmennene tok opp bestilling og gav Laffen beskjed. Krøtterkommisjonærar kan vi vel kalla dei.
Når vi så tok på tur, averterte han i lokalavisene ettersom vi seig nordover. Folk kom på kaia og kjøpte til avtalt dag og klokkeslett. Dei aller fleste møtte opp, det var ordhaldne folk nordafor, og vi brann sjeldan inne med noko.
På mange av småplassane vi var innom, var det så grunnt at vi ikkje fekk lagt til. Hamnene og landingsplassane var som dei alltid hadde vore, - tilpassa nordlandsbåt og fembøring. Djuptpløyande frakteskuter måtte berre la stokkankeret gå ut klysset og legge seg i rimeleg avstand frå land. Så kom folk roande ut, såg seg ut eit dyr, akkederte litt og gjorde opp. Deretter heisa vi dyra overbord, kyr som hestar. Dei sumde etter robåten til lands.
Når kallane rodde fiske, var det kjerringane som ordna opp. Det var ofte fremmelege fruentimmere. Dei var ikkje skårne for tunga eller gjekk rundt med skalka luke i fjeset. Desse kjerringane lærte eg å respektere. Dei hadde sitt å stå i med. Arbeid, angst og venting, oftast med eit kobbel av ungar i kjølvatnet nett som ei andemor. Men humør var ikkje mangelvare, eller mod. Eg trur det skulle atskillig til for å vippe desse fiskarkonene av vaglet.
Det var interessante og strabasiøse turar. Havet har mange ansikt. Ein dag kunne vi slikke sol framme på bakken. Den neste stod vi surra i styrhuset gjennom stormkasta med skavlsprøyten midt i masta, ja like opp i tønna. Vel, det var ikkje støtt så brå skifte, men eg har opplevd det òg; det var på tur over Vågsfjorden utfor Harstad i nordaust og motgåande straum.
Det var ikkje spøk. Det var heller ikkje berre hest og kyr det vart handla på alltid. Skutemannskapet fuska med mangt. Det var livleg på kaiene der vi la til. Samane var som gråmåsen etter sprit. Dei bytte flotte skinn og knivar for ei lerke nakkeskudd. Laffen likte ikkje slikt, men han prøvde å ikkje sjå på det auget. Handelen gjekk også mest føre seg i det skjulte, i ly av lugarkappa framme eller maskinkeisingen under bestikken. Det var mange skapelonar.
Ein kar kom fem, seks mil frå samebygda Masi ned til Alta ein gong vi var der. Taksten var visst ein flunkande ny samekniv og eit sølvgrått reinskinn mot ei skarve flaske plankesprit. Tørsten hans måtte vere ein brann, og strupen til denne nomaden tørr som reinslavet både før og etter den handelen. All urbefolkning fell dyrt for eldvatn og billeg juggel, samen slik som indianaren og eskimoen. Kanskje har det noko å gjere med stor lengt og streng kulde i desse vinterlanda. Men det er renhårige kroppar som ikkje dett ihop av bonanger, seige som vidja og bikkjeskinn.
Skutemannskapet såg sitt snitt her, og spedde på ei elles nokså mager hyre. Somme av dei trylla fram dei mest allsidige sortar frå gøymene sine som den likaste skreppekar. I byttehandelen var dei glitrande virtuosar.
Sjølve storturen var i årsskiftet på vinteren 1939-40. Forsvaret skulle ha levert 80 hestar, 50 fjordingar og resten dølahest. Fjordingane kjøpte Laffen opp i Nordfjord og på Sunnmøre, dølahestane vart skaffa i Trøndelag. Vi starta opplastinga 3dje juledag.
Ein del av dyra vart leverte i Narvik og på Sjøvegan i Troms. Resten skulle til Garnitak inst i Varangerfjorden. Utfor Varangerhalvøya rauk han opp i storm frå nordaust, så grov at eg ikkje har opplevd maken verken før eller seinare. Utfor Vardø vart vi liggande og bakke i halvtanna døgn før han spakna såpass at vi fekk snudd og lensa unna i fjorden. Det var skuta ”Borgund” ved Statens fryserianlegg i Ålesund vi brukte på denne turen. Ho hadde vel aldri skote så mange knop i sine levedagar som denne januardagen under seilasen inn Varangerfjorden. Men vi reid han av. Ved leveringa fanst ikkje ei skramme på ein einaste hest. Det var eit under. Denne turen var ein monaleg storpott. Då fekk vi mellom 1600 og 1700 kroner for ein vaksen hest. Det vi hadde på eigen stall var innkjøpt tidlegare for betydeleg mindre pengar. Desse kavallerihestane var eit gullkast.
Dei neste fem åra frakta vi atskillig militærhest. Tyskarane fekk fart i handelen. Under krigen måtte vi bruke hurtigruta. Dei fleste lasteskutene vart beordra til fraktefart for okkupasjonsmakta. Dei som ennå var utan oppdrag, vegra seg sterkt for den minelagte kysten.
Sivilt auka også etterspørselen etter hestekrefter. Byane sine vognmenn kom atter til heider og verdigheit. Bensinen var sterkt rasjonert for alt som ikkje surra rundt for tysk maskin. Hesten vart såleis gjeninnsett i drosjefart og transport av altslags varer krigsåra ut. Til og med den kommunale snøbrøytinga vart utført med hest. Her sleit gammalgampane med gikt i bakhasen. Dei mellom 4 og 12 år tok tyskarane ut i krigsteneste.
I 1941 vart alle hestane i denne alderen registrert. Der dyra ikkje vart avhenta med ein gong, vart dei ført i kartotek. Her vart tysken snytt grundig om nasen mang ein gong, det var triksing og fiksing i stor skala. Laffen bytte til seg mange slike hestar, og bøndene fekk følmerrar i staden. Dei kunne ikkje bruntrøyene bruke. Dei likte vallaken best. Gjeldmerrar til nød. Slik vart dei fleste hjelpt i møkkakøyring og slåttonn. Desse transaksjonane fekk ikkje tyskarane bukt med.
Lensmennene fekk etterkvart i oppdrag å ta over registreringa. Dei var på folket si side for det meste, så det er vel tvilsomt om nyordninga førte til mindre frustrasjon.
Men Hitler betalte bra for hestane. Første takst vart følgt. Sjølv når dei gjorde opp for ein heilt annan hest. Denne svindelen fekk slikt omfang at dei flytte svimerket frå krysset til hoven, til og med tunga vart merka for å unngå lureri. Dette hjelpte.
Ein gong mot slutten av krigen vart 15 hestar frå Nordfjordeid innkalla til teneste. Lensmannen hadde vondt av denne knipa bøndene hamna i. Laffen vart så spurt om han ikkje kunne skaffe fram noko skrot slik at han kunne berge dei som absolutt måtte ha hesten heime på garden.
Og slik gjekk det. Tysken tok det han vart bydd på slutten. Dei skjønte vel kva veg høna sparka og tok både ungt og gammalt. På etterjulsvinteren i -45 var dei ikkje så kresne lenger. Denne gongen vart i alle fall svindelen akseptert. Ein hest var nå ein hest. Då. Mot nederlagets time kontrollerte dei visst berre at gampen hadde fire føter".